Tuổi dậy thì là khoảng thời đối với trẻ em dù nam hay nữ có sự chuyển biến lớn về các mặt tâm sinh lý, có sự thay đổi về cơ thể,… Theo đó, đây cũng là giai đoạn có nhiều thay đổi về thể chất và có những ảnh hưởng khác nhau ở mỗi giới. Những hình ảnh sau sẽ là minh chứng cho những thay đổi ở lứa tuổi này.
Bước vào độ tuổi dậy thì, những thay đổi về tâm sinh lý khiến con bạn vô cùng lo lắng. Bé bắt đầu có những rung động đầu đời hoặc có cảm giác với bạn khác giới. Vậy bố mẹ nên đồng hành cùng con như thế nào để trẻ dễ dàng vượt giai đoạn “ẩm ương” này và dậy thì thành công?
Dậy thì sớm là khi cơ thể trẻ bắt đầu thay đổi thành người trưởng thành (dậy thì) quá sớm. Khi dậy thì bắt đầu trước 8 tuổi ở bé gái và trước 9 tuổi ở bé trai, nó được coi là dậy thì sớm.
Nguyên nhân của dậy thì sớm thường không thể được tìm thấy. Hiếm khi, một số điều kiện, chẳng hạn như nhiễm trùng, rối loạn hormone, khối u, bất thường hoặc chấn thương não, có thể gây ra dậy thì sớm. Điều trị cho dậy thì sớm thường bao gồm thuốc để trì hoãn sự phát triển hơn nữa.
Hãy cùng chúng tôi tham khảo những chia sẻ, cẩm nang về dậy thì dành cho bé gái và bé trai từ chuyên gia trong bài viết dưới đây để có thêm nhiều kinh nghiệm bổ ích hơn nhé!
Dậy thì là gì, trẻ có sự thay đổi như thế nào?
Dậy thì là quá trình thay đổi thể chất qua đó cơ thể của một đứa trẻ thành một cơ thể trưởng thành có khả năng sinh sản hữu tính. Nó được bắt đầu bởi các tín hiệu nội tiết tố từ não đến tuyến sinh dục: buồng trứng ở em gái và tinh hoàn ở em trai. Để đáp ứng với các tín hiệu này, các tuyến sinh dục sản xuất hormone kích thích ham muốn và sự tăng trưởng, chức năng và sự biến đổi của não, xương, cơ, máu, da, tóc, vú và các cơ quan sinh dục.
Tăng trưởng thể chất – chiều cao và khối lượng cơ thể tăng mạnh trong nửa đầu tuổi dậy thì và được hoàn thành khi cơ thể trưởng thành được phát triển hoàn toàn. Cho đến khi hoàn toàn trưởng thành về khả năng sinh sản, sự khác biệt về thể chất trước tuổi dậy thì giữa bé trai và bé gái là cơ quan sinh dục bên ngoài.
Tuổi dậy thì trải qua các giai đoạn như thế nào?
Đối với nam giới, tuổi dậy thì được tính từ lần xuất tinh đầu tiên (thường trong khoảng 11-12 tuổi) trong khi đó ở nữ giới, được xác định kể từ thời điểm xuất hiện kinh nguyệt (trung bình khoảng 10-11) tuổi. Một số trường hợp xuất hiện tình trạng dậy thì sớm ở trẻ.
Thông thường, dậy thì ở cả bé trai và bé gái đều trải qua 5 giai đoạn được tóm tắt như sau:
◊ Giai đoạn 1: Đầu và giữa của giai đoạn này gần như chưa có bất kỳ biểu hiện nào đáng kể. Tuy nhiên đến cuối giai đoạn 1 các tín hiệu bắt đầu xuất hiện: Vùng dưới đồi bắt đầu giải phóng hormone GnRH, tuyến yên cũng sản xuất 2 loại hormone là hormone LH (có vai trò điều chỉnh chức năng tinh hoàn ở nam giới và buồng trứng ở nữ giới) và hormone FSH (hormone kích thích nang trứng).
◊ Giai đoạn 2: Đánh dấu điểm khởi đầu của sự phát triển về thể chất khi mà các hormone bắt đầu gửi tín hiệu đi khắp cơ thể
◊ Giai đoạn 3: Là giai đoạn xuất hiện những thay đổi rõ ràng về thể chất ở cả nam và nữ giới
◊ Giai đoạn 4: Giai đoạn phát triển thể chất mạnh mẽ nhất mà bất cứ ai cũng có thể cảm nhận được
◊ Giai đoạn 5: Đây là giai đoạn cuối cùng đánh dấu sự hoàn thiện về thể chất cũng như chức năng sinh sản của cơ thể.
Độ tuổi dậy thì ở nữ và nam:
Dậy thì là khoảng thời gian trẻ bắt đầu trưởng thành về mặt tình dục với đặc trưng là những thay đổi về tâm sinh lý, hoàn thiện khả năng sinh sản và đặc điểm giới tính thứ cấp (dấu hiệu trưởng thành, chẳng hạn như sự tăng trưởng lông mu).
Ngày nay, dậy thì sớm ở bé gái trở nên phổ biến hơn trước, nguyên nhân có thể do ảnh hưởng môi trường và dinh dưỡng.
Dấu hiệu dậy thì ở nữ:
Con gái tuổi dậy thì như thế nào? Tuổi dậy thì ở nữ có đặc điểm gì? Dấu hiệu dậy thì ở bé gái rõ nét nhất là:
Ngực bắt đầu phát triển:
- Đầu tiên vùng ngực mới chỉ nhú lên cục nhỏ có cảm giác hơi nhức, sau đó tốc độ phát triển sẽ nhanh hơn. Kích thước của bầu ngực lớn dần, phần đầu ngực có sự biến đổi về màu sắc thẫm hơn bình thường.
Bắt đầu có lông nách:
- Tuy giai đoạn này lông mọc tại vùng da dưới cánh tay có màu đen và khá cứng, nhưng số lượng sẽ không quá nhiều, thậm chí một số bé gái còn xuất hiện cả lông ở nhiều khu vực khác hoặc ria mép.
Những thay đổi rõ rệt ở “cô bé”:
- Bộ phận sinh dục không chỉ thay đổi về màu sắc mà còn bắt đầu tiết ra khí hư (hay còn gọi là dịch âm đạo) gần giống như lòng trắng trứng, lông mu xoăn và thô.
Kinh nguyệt xuất hiện:
- Có thể nói dấu hiệu này được coi như một cột mốc đánh dấu tuổi dậy thì của bé gái, thường bắt đầu từ 12 – 13 tuổi. Chu kỳ kinh nguyệt trong 1 – 2 năm đầu dậy thì hầu như không đều, nữ giới dễ gặp hiện tượng rối loạn kinh nguyệt.
Thay đổi về cơ thể:
- Bước vào độ tuổi dậy thì các bé gái sẽ phát triển nhanh chóng về chiều cao, mỗi năm có thể cao lên từ 6 – 8 cm. Thêm vào đó, cân nặng cũng bắt đầu tăng, hình dáng của cơ thể thay đổi nhiều (khung xương to lên, vùng thắt lưng nhỏ lại, phần hông rộng ra…), cơ thể dễ đổ mồ hôi.
Trên da có mụn trứng cá và bã nhờn:
- Hiện tượng này có thể kéo dài từ lúc bắt đầu độ tuổi dậy thì của nữ cho đến khi đã trưởng thành hoàn toàn, để tránh những sự ảnh hưởng về mặt thẩm mỹ cần phải lưu ý trong khâu chăm sóc.
Biến đổi về giọng nói:
- Khác với thời điểm trước, giọng nói của nữ giới trong độ tuổi dậy thì trở nên nhẹ nhàng trong trẻo hơn, âm vực cũng trở nên cao hơn.
Thay đổi về sinh lý:
- Buồng trứng hoạt động, bắt đầu thời điểm phóng noãn, rụng trứng và có khả năng sinh sản.
Tuổi dậy thì ở nữ kéo dài bao lâu? Tuổi dậy thì ở nữ thường kéo dài khoảng 4 năm. Sau thời gian này, dấu hiệu dậy thì thành công ở nữ là vòng 1 đầy đặn, lông mu lan ra đùi trong, bộ phận sinh dục phát triển đầy đủ và ngừng phát triển chiều cao.
Dấu hiệu dậy thì ở nam:
Dấu hiệu tuổi dậy ở bé trai còn có:
Các thay đổi ở cơ quan sinh dục:
- “Cậu nhỏ” phát triển về chiều dài trước rồi mới tới chiều ngang, tinh hoàn tăng kích thước lớn hơn, phần bìu trở nên mỏng và sẫm màu hơn trước.
Xuất hiện lông trên cơ thể:
- Ban đầu ở gốc dương vật chỉ mọc một ít lông tơ sáng màu, nhưng càng về sau sẽ càng thô và xoăn. Ngoài ra, lông cũng sẽ xuất hiện ở nhiều vị trí khác bao gồm chân tay, ngực, rốn, có râu trên mặt…
Xuất tinh, mộng tinh:
- Nếu như ở nữ giới là kinh nguyệt thì lần xuất tinh đầu tiên chính là cột mốc đánh dấu tuổi dậy thì ở nam, và thường diễn ra khi các bé trai khoảng 13 tuổi. Hiện tượng mộng tinh (xuất tinh không kiểm soát khi ngủ) cũng bắt đầu xuất hiện nếu bạn nam có những giấc mơ “nhạy cảm”.
Những biến đổi trên cơ thể:
- Tuổi dậy thì ở con trai mặc dù xuất phát chậm hơn nhưng tốc độ lại rất nhanh và sẽ sớm vượt qua chiều cao của các bạn gái. Cơ bắp phát triển, chân tay vạm vỡ hơn, ngực nở, vú hơi sưng nhẹ, chiều cao trung bình tăng 7-8cm một năm,…
Giọng nói thay đổi:
- Có hiện tượng vỡ giọng, giọng nói trở nên trầm hơn trước.
Mụn trứng cá xuất hiện:
- Mụn và bã nhờn có thể nổi trên da mặt, vùng lưng trong độ tuổi dậy thì của nam, cần được chăm sóc cẩn thận.
Sau 4 năm bước, dấu hiệu dậy thì thành công ở nam thường là bộ phận sinh dục trưởng thành như người lớn và lông mu đã lan rộng đến bên trong đùi, râu bắt đầu phát triển, chiều cao phát triển chậm dần và ngừng phát triển hoàn toàn vào khoảng 16 tuổi (nhưng cơ bắp vẫn tiếp tục phát triển). Hầu hết nam giới sẽ hoàn toàn trưởng thành năm 18 tuổi.
Những điều bạn cần lưu tâm khi dậy thì có 2 trường hợp xảy ra đó là sớm và muộn:
Dậy thì sớm sẽ có các biểu hiện nào?
Có nhiều yếu tố làm tăng nguy cơ trẻ dậy thì sớm, chẳng hạn như:
♦ Giới tính: bé gái có nhiều khả năng dậy thì sớm hơn bé trai
♦ Béo phì: Nếu con bạn thừa cân nhiều, bé có nguy cơ dậy thì sớm cao
♦ Hormone giới tính: tiếp xúc với estrogen hay testosterone qua kem, thuốc mỡ hoặc các chất khác có chứa hormone sinh dục (như thuốc người lớn, chế độ ăn uống) có thể làm tăng nguy cơ dậy thì sớm ở trẻ
♦ Mắc một số bệnh: dậy thì sớm có thể là biến chứng của hội chứng McCune-Albright hay còn gọi là tăng sản thượng thận bẩm sinh – bệnh liên quan đến sản xuất bất thường các kích thích tố nam (androgen). Trong trường hợp hiếm, dậy thì sớm cũng có thể do suy giáp gây ra
♦ Bức xạ trị liệu lên hệ thống thần kinh trung ương: việc xạ trị cho các khối u, ung thư máu hoặc các can thiệp tương tự có thể làm tăng nguy cơ dậy thì sớm.
♦ Dấu hiệu dậy thì sớm ở bé gái: Sẽ có những biểu hiện đặc trưng là ngực phát triển, mọc lông mu hoặc lông nách, có kinh nguyệt, thay đổi hình dáng cơ quan sinh dục ngoài.
♦ Dậy thì sớm ở bé trai: Sẽ có các dấu hiệu như tinh hoàn hoặc dương vật to lên, xuất hiện lông mu hoặc lông nách, nổi mụn trứng cá, giọng trầm đi. Chiều cao, cân nặng tăng nhanh là biểu hiện dậy thì sớm ở trẻ được ghi nhận ở cả hai giới.
Để xác định tình trạng dậy thì sớm, bác sĩ sẽ kiểm tra:
– Sự tăng trưởng lông mu và ngực ở bé gái
– Sự gia tăng kích thước tinh hoàn và dương vật, sự phát triển của lông mu ở bé trai
– Siêu âm để kiểm tra các tuyến sinh dục. Siêu âm không gây đau đớn và hiển thị hình ảnh các mạch máu và mô, cho phép bác sĩ giám sát cơ quan và lưu lượng máu trong thời gian thực.
– Chụp cộng hưởng từ (MRI) để quét não và tuyến yên bằng thiết bị chiếu hình ảnh chi tiết các cơ quan và cấu trúc cơ thể.
Dậy thì muộn có tốt hơn dậy thì sớm không?
Bé trai và bé gái đều xảy ra tình trạng dậy thì muộn. Yếu tố làm tăng nguy cơ dậy thì muộn, bao gồm:
- Bất thường tuyến yên bẩm sinh
- Đột biến gen
- Rối loạn nhiễm sắc thể
- Bệnh giảm khứu giác
- Rối loạn ăn uống
- Bệnh hệ thống mạn tính
- Suy dinh dưỡng
- Tập thể dục quá mức
- Mắc phải những bất thường tuyến sinh dục bẩm sinh.
Làm thế nào để chẩn đoán tình trạng dậy thì muộn?
Để chẩn đoán dậy thì muộn, bác sĩ có thể tiến hành các xét nghiệm sau:
– Xét nghiệm máu để đo nồng độ hormone
– Xét nghiệm đo mức độ đáp ứng của tuyến yên với GnRH
– Chụp MRI não và tuyến yên.
Hậu quả của tuổi dậy thì sớm sẽ như thế nào?
Đối với trẻ em, dậy thì sớm có thể gây ra các vấn đề về thể chất và cảm xúc. Chúng bao gồm:
Chiều cao thấp:
– Trong khi những đứa trẻ bị dậy thì sớm thường cao so với tuổi của chúng, thì một số người lại trở nên thấp bé khi trưởng thành. Tại sao? Khi tuổi dậy thì kết thúc, sự tăng trưởng dừng lại. Vì tuổi dậy thì sớm kết thúc sớm hơn so với tuổi dậy thì bình thường, những đứa trẻ này ngừng phát triển ở độ tuổi sớm hơn – và đôi khi, kết quả cuối cùng có thể là một chiều cao ngắn hơn so với những gì chúng có.
Vấn đề hành vi:
– Một số nghiên cứu đã tìm thấy mối liên quan giữa dậy thì sớm và các vấn đề hành vi, đặc biệt là ở trẻ chậm phát triển. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng bằng chứng yếu.
Stress:
– Ngay cả khi điều đó xảy ra với những đứa trẻ 12 tuổi trung bình, tuổi dậy thì có thể là một thời gian khó hiểu. Nó có thể là tất cả những căng thẳng hơn đối với trẻ nhỏ với dậy thì sớm. Họ có thể cảm thấy lúng túng về việc trông khác với các đồng nghiệp của họ. Kinh nguyệt sớm có thể gây khó chịu cho những cô gái từ 9 tuổi trở xuống – hoặc chậm phát triển. Cha mẹ có thể giúp đỡ bằng cách giáo dục con cái về những thay đổi mà chúng nên mong đợi.
Những rủi ro khác:
– Một số nghiên cứu đã tìm thấy mối liên hệ giữa dậy thì sớm ở trẻ gái và tăng nguy cơ ung thư vú sau này trong đời. Tuy nhiên, bằng chứng không rõ ràng.
Dậy thì sớm được điều trị như thế nào?
Nếu con bạn bị dậy thì sớm, bác sĩ có thể giới thiệu bạn đến bác sĩ nội tiết nhi khoa (một bác sĩ chuyên về tăng trưởng và rối loạn nội tiết tố ở trẻ em) để điều trị.
Mục tiêu điều trị là:
- Ngăn chặn hoặc thậm chí đảo ngược sự phát triển tình dục
- Ngăn chặn sự phát triển nhanh chóng và trưởng thành xương có thể dẫn đến tầm vóc trưởng thành ngắn hoặc bắt đầu giai đoạn sớm
Tùy thuộc vào nguyên nhân, có hai cách tiếp cận có thể điều trị:
- Điều trị nguyên nhân cơ bản hoặc bệnh
- Hạ thấp nồng độ hormone giới tính cao bằng thuốc để ngăn chặn sự phát triển giới tính
Đôi khi, điều trị một vấn đề sức khỏe liên quan có thể ngăn chặn dậy thì sớm. Nhưng trong hầu hết các trường hợp, không có bệnh nào khác, vì vậy điều trị thường bao gồm liệu pháp hormone để ngăn chặn sự phát triển giới tính.
Một số lưu ý bố mẹ cần biết khi con bước vào độ tuổi dậy thì:
Bên cạnh những thông tin về tuổi dậy thì của bé gái và tuổi dậy thì ở con trai, để con em mình vượt qua được giai đoạn “ẩm ương” này một cách tốt nhất cả về thể chất và tinh thần thì sự giúp sức, hỗ trợ của bố mẹ và người thân là vô cùng quan trọng.
Phụ huynh cần nắm rõ tuổi dậy thì không nên làm gì và nên làm gì, đồng thời kết hợp lắng nghe, quan tâm đến con mình. Cụ thể như sau:
Tuổi dậy thì cần được bổ sung đầy đủ, cân bằng các chất dinh dưỡng:
♥ Bạn nên nhắc nhỏ trẻ cần uống đầy đủ nước từ 2l/ngày. Hạn chế tối đa các loại đồ ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn, những món ăn có nhiều dầu mỡ và cay nóng, tuyệt đối không được sử dụng các chất kích thích như bia rượu, thuốc lá…
Chỉ dẫn và tập cho trẻ việc chăm sóc bản thân:
♥ Hướng dẫn con cách chăm sóc sức khỏe, vệ sinh cá nhân, cân đối về cân nặng, giữ đầu óc được thoải mái thay vì học tập quá sức, căng thẳng kéo dài.
♥ Bố mẹ nên khuyến khích con tham gia vận động, tập thể thao, khuyên con ngủ đủ giấc và tránh lạm dụng những thiết bị điện tử.
Truyền dạy các kinh nghiệm cũng như trò chuyện với trẻ:
♥ Chủ động chia sẻ kinh nghiệm, trò chuyện và lắng nghe nhu cầu của con để cùng tìm ra phương pháp giải quyết nếu gặp phải vấn đề nào đó. Tuy nhiên cần tránh việc quát mắng thường xuyên hoặc quản lý con một cách quá mức mà hãy tôn trọng quyền tự do cá nhân thông thường.
♥ Hỗ trợ, định hướng con tới những suy nghĩ tích cực trong cuộc sống, có những sự giáo dục về giới tính, giải thích để con hiểu và không tiếp xúc với những văn hóa phẩm đồi trụy hay tệ nạn xã hội, dạy con biết cách tự bảo vệ bản thân của mình.
Hy vọng rằng những thông tin trong bài viết trên đây đã giúp bạn đọc có lời giải đáp cho câu hỏi độ tuổi dậy thì của bé gái và nam là bao nhiêu. Nếu con mình đã và đang bước vào độ tuổi dậy thì, các bậc phụ huynh lưu ý nên dành nhiều thời gian quan tâm, xây dựng những thói quen khoa học và chia sẻ kiến thức giáo dục giới tính kịp thời nhé!
Tổng hợp từ các bài viết khác nhau.
